Karp należy do jednego z najbardziej kontrowersyjnych gatunków obcych występujących w Polsce. Choć dopiero w latach pięćdziesiątych XX w. stał się „tradycyjną” potrawą wieczerzy wigilijnej, należy zaznaczyć, że pojawiał się na polskich stołach już znacznie wcześniej, o czym świadczy obecność przepisu na wigilijnego karpia w najstarszej polskiej książce kucharskiej z 1682 r. „Compendium Ferculorum albo Zebranie Potraw” autorstwa Stanisława Czernieckiego. Gatunek ten od wieków jest także najchętniej hodowaną rybą w rodzimej akwakulturze. Do Polski sprowadzili go najprawdopodobniej cystersi – możliwe, że stało się to już w XII wieku. Obecnie Polska przoduje w Europie w hodowli tego gatunku. Niestety, ze względu na budzącą wątpliwość dotyczącą sprzedaży żywych karpi w okresie przedświątecznym, ryba ta niekoniecznie cieszy się pozytywnym wizerunkiem. Czy jednak na pewno karp na niego zasłużył? Przeanalizujmy to od początku.

Jak ryba w wodzie albo jak karp w stawie

     Koncentrując się na problemie sprzedaży żywych ryb w okresie poprzedzającym święta Bożego Narodzenia zapomina się zupełnie o tym, że karp przez znaczącą większość swojego życia ma zagwarantowane zdecydowanie najkorzystniejsze warunki spośród wszystkich zwierząt hodowanych w Polsce. Na jednego osobnika w stawie hodowlanym przypada zwykle 10 metrów sześciennych wody! Takiego stanu rzeczy pozazdrościć mogą mu nie tylko pozostałe zwierzęta gospodarskie, ale także zwierzęta akwariowe, w tym inne ryby, dla których wciąż nie opracowano norm poziomu dobrostanu. Ponadto, te ostatnie, w przeciwieństwie do karpia, nie mają często nawet zagwarantowanej opieki weterynaryjnej, ponieważ jako zwierzęta ozdobne przeznaczone do obiektów zamkniętych, jakimi są akwaria, teoretycznie nie stanowią zagrożenia ani dla środowiska naturalnego, ani dla zdrowia człowieka. Tak było przynajmniej do kwietnia 2021 roku, ale po zmianie przepisów unijnych w praktyce i tak nic nie uległo zmianie. Na uwagę zasługuje również fakt, że w odróżnieniu od akwarystyki, krajowa akwakultura dysponuje kodeksem dobrych praktyk promującym odpowiedzialne postępowanie z korzyścią dla świata przyrody, jak i gospodarki. Stawy karpiowe stanowią pewnego rodzaju substytut obszarów wodno-błotnych i są zarazem kluczowym w okresie suszy magazynem wody. To także siedliska dla wielu rodzimych gatunków zwierząt, przede wszystkim płazów, ale też ptaków, które w wielu miejscach można obserwować ze specjalnie w tym celu zbudowanych wież. Nie dziwi zatem też i fakt, że wiele stawów karpiowych jest objętych najróżniejszymi formami ochrony przyrody. Ekstensywna hodowla ryb karpiowatych (w tym wyłącznie karpia) w stawach ziemnych uważana jest za jedną z nielicznych w miarę zrównoważonych ekologicznie form produkcji zwierzęcej.

Ryby głosu nie mają, ale o karpiu głośno

     Sprzedaż żywych karpi z basenów jest poddawana w ostatnich czasach intensywnej krytyce. Związane jest to przede wszystkim z niehumanitarnym traktowaniem tych zwierząt i często narażaniem ich na absolutnie zbędny stres. Przypomnijmy, karpie trafiają do niesławnych basenów napełnianych najczęściej wodą kranową (nieodpowiednio przygotowana woda uszkadza rybom skórę i niszczy powłokę śluzową, co w kolejnych dniach może powodować osłabienie i zwiększoną podatność na infekcje). Kupujący odwiedzający takie stoisko mają pewność, że zakupione przez nich ryby są świeże, ale też jest to dla wielu osób po prostu szansa na zobaczenie żywego karpia. Oczywiście, należy zaznaczyć, że utrzymywanie karpia w takich poddawanych krytyce warunkach ma jedynie charakter tymczasowy – ryby sprzedają się często w przeciągu pierwszej doby. Zupełnie zbędne jest natomiast zabieranie żywego karpia do domu i to w każdy możliwy sposób. Wpuszczenie go do wanny to dodatkowy stres dla ryby, nie mówiąc o nieumiejętnych próbach jej uśmiercania przez kupujących, którzy wzięli na siebie taką odpowiedzialność.

     Nim jednak przejdziemy do proponowanych przez nas rozwiązań, chcielibyśmy zwrócić uwagę na kilka promowanych w społeczeństwie zachowań, a także na nie tak odległy temat ryb, tyle że tych akwariowych. Albowiem, w tym samym czasie, kiedy temat karpia poddawany jest intensywnym dyskusjom w kontekście znęcania się nad zwierzętami, wiele osób wybiera się do sklepów zoologicznych po świąteczny prezent w postaci złotej rybki w niewielkim pojemniku (najczęściej o kształcie kuli), nie widząc w tym żadnych kontrowersji. Warto zwrócić uwagę, że złota rybka, czyli karaś złocisty, to również ryba z rodziny karpiowatych – bliski krewny karpia i jest on na tyle mu bliski, że mogą się nawet ze sobą krzyżować! Przyjmuje się, że minimalna (a i tak bardzo mocno zaniżona) objętość akwarium dla karasia złocistego powinna wynosić co najmniej 100 l na jednego osobnika, czyli zaledwie 1% tego co ma zagwarantowane minimalnie karp w stawie hodowlanym, a zatem 10 000 l). Równocześnie, o ile zauważa się problem w tymczasowym utrzymaniu karpia w i tak sporym basenie, tak zupełnie jest on niedostrzegalny dla stałego utrzymania karasia w kuli o, najchętniej wybieranej, pojemności 3 l (trzech litrów)! Dodajmy do tego zakupy pod presją chwili, brak przygotowania merytorycznego docelowego opiekuna, a więc nieznajomość potrzeb gatunku oraz fakt, że złota rybka trafia do pseudoakwarium z wodą kranową. Braki te widać niedługo później, gdyż takie akwarium zaczyna być problematyczne – brak filtracji i zamkniętego cyklu azotowego (dojrzałości biologicznej wody akwariowej) powoduje zakwity glonów, a sama rybka zaczyna chorować. Nic więc dziwnego, że wielu takich opiekunów decyduje się później na „wypuszczenie na wolność” swoich podopiecznych, a w zasadzie do ich porzucenia, gdyż podobnie jak pies czy kot – to też są zwierzęta domowe. Jeśli porzucenia ryb są niezgodne z prawem, warto przypomnieć sobie o akcjach ratowania karpi poprzez ich uwalnianie.

Rybka taka mała, a marzenia spełniała (tyle, że nie własne)

     Jak widać karp i złota rybka mają wiele wspólnego. Całe społeczeństwo wychowane zostało w końcu na bajce o złotej rybce, ukazującej profity dla człowieka w postaci przysługujących mu spełnianych życzeń za jej „wypuszczenie na wolność”. Bajka jest obecnie wykorzystywana jako usprawiedliwienie swoich działań przez nieodpowiedzialnych opieuknów zwierząt akwariowych, ale też i osób próbujących „ratować” karpie. Choć w obu przypadkach działania realizowane były w dobrej wierze, tak warto wiedzieć, że zamiast słynnych trzech życzeń, teoretycznie za uwolnienie złotej rybki grożą trzy mandaty. Zarówno w przypadku rybki, jak i karpia będzie to wprowadzenie gatunku obcego do środowiska, za co grozi kara grzywny (ustawa z 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych), zarybienie bez zezwolenia (ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym). W przypadku zwierząt domowych porzucenie jest przestępstwem (ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt). Akcje „ratowania” karpi wigilijnych poprzez ich wypuszczanie do polskich wód nie są zgodne z prawem. Co więcej, znacznie gorsze są nie tyle ewentualne prawne konsekwencje tych działań, lecz te, które dotyczą ryb a także różnorodności biologicznej i powiązanych usług ekosystemowych.