Nie wszystkie ryby występujące w polskich wodach są ich rodzimymi mieszkańcami. Przynajmniej co trzeci gatunek jest dla tych wód obcym, czyli przeniesionym poza obszar swojego naturalnego zasięgu w wyniku przypadkowej (wprowadzenia niezamierzone), bądź też celowej (wprowadzenia zamierzone) działalności człowieka. Do obcego im świata trafiają najczęściej w wyniku wsiedleń do środowiska przyrodniczego (w tym porzuceń ryb ozdobnych), ucieczek z hodowli, zawleczenia z materiałem zarybieniowym, jak również rozprzestrzeniania przez nowy korytarz inwazyjny czy rozprzestrzeniania po wcześniejszym wprowadzeniu na innym obszarze.
Warto zauważyć, że obowiązuje zakaz wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku gatunków obcych (Art. 7 ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych) mający ograniczyć znaczenie wprowadzeń zamierzonych. Należy tu zaznaczyć, że wykorzystanie gatunku obcego w metodzie na żywca jest także niezgodne z prawem, gdyż jest tożsame z wprowadzeniem go do środowiska. Oczywiście od tego przepisu jest kilka wyjątków. Zakazu nie stosuje się m.in. do działań z wykorzystaniem organizmów wodnych, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym oraz w art. 97 ust. 1 i art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2014 r. o rybołówstwie morskim – no chyba, że są to jednocześnie przedstawiciele dalej opisanych inwazyjnych gatunków obcych (IGO) stwarzających zagrożenie dla Unii (wykaz unijny) lub IGO stwarzających zagrożenie dla Polski (wykaz krajowy), wtedy nie, ale wśród ryb akurat nie ma takich przypadków. Informacje o wyjątkach znajdziemy w treści rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju wsi z dnia 16 listopada 2012 r. w sprawie wykazu gatunków ryb uznanych za nierodzime i wykazu gatunków ryb uznanych za rodzime oraz warunków wprowadzania gatunków ryb uznanych za nierodzime, dla których nie jest wymagane zezwolenie na wprowadzenie. Do tych wyjątków wśród gatunków obcych należy głowacica Hucho hucho występująca w rzekach Dunajcu, Rabie, Sanie, Skawie i Sole oraz w ich dopływach, a także karp Cyprinus carpio w jeziorach i zbiornikach zaporowych (pod warunkiem zastosowania odpowiedniej dawki zarybieniowej oraz osobnych wymagań określonych w §5 rozporządzenia). W każdym innym przypadku wymagane są specjalne zezwolenia na odstępstwa od prawnych ograniczeń.
Do ewentualnych pozostałych wyjątków można zaliczyć także gatunki uwzględnione w wykazie gatunków ryb uznanych za nierodzime z załącznika nr 1 rozporządzenia, który został zaprezentowany poniżej – wprowadzanie w tym przypadku jest jednak możliwe w celu prowadzenia chowu lub hodowli w akwakulturze, stawach, a nie w wodach otwartych. Niestety, nazwa wykazu widniejąca w rozporządzeniu jest bardzo często mylnie interpretowana co powoduje przekonanie, że takimi gatunkami jak amur można zarybiać każde wody bez ograniczeń.
Wykaz gatunków ryb uznanych za nierodzime, dla których nie jest wymagane zezwolenie na wprowadzenie polegające na wykorzystaniu gatunków tych ryb w celu prowadzenia ich chowu lub hodowli (czyli są to gatunki, które bez żadnych specjalnych zezwoleń można utrzymywać w obiektach akwakultury – stawach)
jesiotrowate Acipenseridae
- bieługa Huso huso
- jesiotr syberyjski Acipenser baeri
- jesiotr rosyjski Acipenser gueldenstaeti
- siewruga Acipenser stellatus
- sterlet Acipenser ruthenus
- szyp Acipenser nudiventris
- mieszańce powyższych gatunków
karpiowate Cyprinidae
- amur biały Ctenopharyngodon idella
- karaś złocisty Carassius auratus
- karp Cyprinus carpio
- tołpyga biała Hypophthanalmichthys molitrix
- tołpyga pstra Aristichthys nobilis
długowąsowate Clariidae
- sum afrykański Clarias gariepinus
łososiowate Salmonidae
- golec Salvelinus alpinus
- palia jeziorowa Salvelinus namaycush
- peluga Coregonus peled
- pstrąg źródlany Salvelinus fontinalis
- pstrąg tęczowy Oncorhynchus mykiss
bassowate Centrarchidae
- bass wielkogębowy Micropterus salmoides
sumikowate Ictaluridae
- sum kanałowy Ictalurus punctatus
W przypadku odłowienia któregoś z gatunków z powyższego wykazu w wodach otwartych, tak jak wszelkich innych gatunków obcych, w tym gatunków ozdobnych (jak porzucone zwierzęta akwariowe), nie wolno ich uwalniać z powrotem. Dotyczy to również ozdobnych odmian gatunków rodzimych m.in. złotego jazia, orfy (Leuciscus idus) czy złotego lina (Tinca tinca). Szczególną uwagę należy zwrócić tu na akcje „ratowania” karpia wigilijnego, które również w tym przypadku nie są zgodne z prawem.
Swoją drogą uwagę przyciąga fakt, że w powyższym wykazie widnieje wyłącznie karaś złocisty (Carassius auratus), czyli karaś chiński lub też złota rybka, a brak jest karasia srebrzystego (Carassius gibelio), zwanego japońcem. Wynika to z tego, że oba te gatunki traktowano łącznie tj. jako osobnych podgatunków – odpowiednio Carassius auratus auratus i Carassius auratus gibelio. Do dziś często można je znaleźć tak właśnie opisane. To też dobra okazja by podkreślić, że pomimo złocistego ubarwienia rodzimy karaś nazywa się karasiem pospolitym (Carassius carassius), podczas gdy nazwa karaś złocisty jest nazwą gatunkową obcego karasia i tym samym nie należy stosować ich zamiennie. Oczywiście karasia pospolitego nie ma w wykazie, gdyż jest gatunkiem rodzimym.
Gatunek obcy oznacza każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego przez człowieka poza jego naturalny zasięg; pojęcie to obejmuje wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania
Na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych
Inwazyjny gatunek obcy oznacza gatunek obcy, którego wprowadzenie lub rozprzestrzenianie się zagraża – jak stwierdzono – bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób
Na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych.
Niektóre gatunki obce mają (jak wykazano w badaniach naukowych) znaczący negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze i gospodarkę, co czyni je inwazyjnymi gatunkami obcymi (IGO). Omówione wyżej przepisy dotyczące gatunków obcych obowiązują także w przypadku IGO, tzn. w przypadku ich odłowienia nie wolno ich uwalniać z powrotem do wód ani przemieszczać między nimi. Dodatkowe przepisy obowiązują dla IGO ryb, które uznano za stwarzające zagrożenie dla Polski lub Unii (przy okazji zaznaczę, że wykazy te nie obejmują wszystkich IGO, a wyłącznie te, dla których oceniono m.in. że ograniczenia prawne mają zastosowanie w kontroli ich rozprzestrzeniania). Obowiązują dla nich następujące zakazy: przywozu na terytorium Polski / UE lub wywozu z terytorium Polski / UE, transportu, przetrzymywania, chowu lub hodowli (w tym w akwarium, jak i w oczku wodnym czy prywatnym stawie), wprowadzania do obrotu, wykorzystywania oraz wymiany. Dotyczy to następujących gatunków:
Wykaz IGO ryb stwarzających zagrożenie dla Unii
- bass słoneczny Lepomis gibbosus*
- czebaczek amurski Pseudorasbora parva*
- sumik koralowy Plotosus lineatus**
- trawianka Perccottus glenii*
Gatunki proponowane do włączenia do wykazu unijnego w 2022 roku:
- gambuzja kropkowana Gambusia holbrooki**
- gambuzja pospolita Gambusia affinis**
- moron biały Morone americana
- ognica wachlarzopłetwa Pterois miles**
- przydenka żebrowata Fundulus heteroclitus
- sumik czarny Ameiurus melas*
- sumik karłowaty Ameiurus nebulosus* (obecnie w wykazie PL)
- Channa argus
Wykaz IGO ryb stwarzających zagrożenie dla Polski
- babka bycza Neogobius melanostomus*
- babka łysa Neogobius gymnotrachelus*
- babka rurkonosa Proterorhinus marmoratus*
- babka szczupła Neogobius fluviatilis*
- pirapitinga Piaractus brachypomus*
- sumik karłowaty Ameiurus nebulosus*
* gatunki stwierdzone w wodach krajowych
** gatunki niestwierdzone w wodach krajowych, ale dostępne na krajowym rynku zoologicznym
Uwaga! Jeśli posiadasz któryś z powyższych gatunków w prywatnym stawie, akwarium lub też oczku wodnym, masz obowiązek wysłać wniosek o uzyskanie zezwolenia na odstępstwa od prawnych ograniczeń względem przetrzymywania okazów IGO do właściwej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (w przypadku IGO z wykazu krajowego) lub do Generalnego Dyrekcji Ochrony Środowiska (w przypadku IGO z wykazu unijnego) w terminie 6 miesięcy począwszy od wejścia w życie przepisów Ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych tj. 18 grudnia 2021 r. i utrzymywać do ich naturalnej śmierci (bez rozmnażania, hodowli) lub też możesz w tym terminie przekazać posiadane ryby do osoby posiadającej takie zezwolenie. W innym wypadku ryby należy uśmiercić w sposób humanitarny. Należy pamiętać, że handel tymi gatunkami jest zakazany.
Przepisy dotyczące zarządzania IGO w Polsce i Unii Europejskiej znaleźć można w:
- Ustawie z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych
- Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych.
Obowiązujące wykazy IGO można znaleźć w:
- Rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2016/1141 z dnia 13 lipca 2016 r. przyjmujące wykaz inwazyjnych gatunków obcych uznanych za stwarzające zagrożenie dla Unii zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 (z późniejszymi aktualizacjami z 2017 i 2019 roku) – wykaz unijny
- Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym – wykaz krajowy
Uwaga! Choć w treści Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 listopada 2001 r. w sprawie połowu ryb oraz warunków chowu, hodowli i połowu innych organizmów żyjących w wodzie w paragrafie 8 wymienione są wyłącznie takie gatunki jak: czebaczek amurski, sumik karłowaty, trawianka, rak pręgowaty, rak sygnałowy, należy pamiętać, że zakazowi uwalniania podlegają wszystkie inwazyjne gatunki obce. Niestety, w wielu Regulaminach Amatorskiego Połowu Ryb, dla których podstawą jest powyższe rozporządzenie, brakuje tej informacji, a czasem pojawiają się błędne np. podające babkę szczupłą jako rodzimą, a nawet podlegającą ochronie gatunkowej. Dlatego zachęcam do traktowania tych regulaminów, przynajmniej na razie, z pewnym dystansem.
Dla gatunków uwzględnionych w wykazach IGO, a jednocześnie występujących w wodach krajowych zostaną przygotowane klucze, które będą dostępne poniżej. Życzę przyjemnego korzystania!
Bass słoneczny Lepomis gibbosus to gatunek północnoamerykański, który na teren Europy został sprowadzony w 1887 r. z przeznaczeniem do hodowli w stawach parkowych, oczkach wodnych i akwariach. Szybko wymknął się spod kontroli – jako uciekinier z niewłaściwie zabezpieczanych stawów, jak również w wyniku celowych uwolnień dokonywanych przez nieodpowiedzialnych akwarystów. W Polsce po raz pierwszy został odnotowany w 1927 roku. Prawdopodobnie niejednokrotnie trafiał także do wód krajowych wraz z materiałem zarybieniowym karpia importowanego z południowej Europy.
Występowanie w środowisku przyrodniczym w Polsce
Obecnie, najczęściej notowany jest w dorzeczu Odry, gdzie rozpoznano także jego główną krajową populację w kanale pochłodniczym elektrociepłowni Dolna Odra k. Gryfina (województwo zachodniopomorskie). Pojedyncze populacje obserwowane są jednak także w dorzeczu Wisły – m.in. w Małopolsce (Kraków i okolice), a także na Mazowszu w okolicach Warszawy.
Drogi rozprzestrzeniania
Rozprzestrzeniany jest głównie poprzez celowe uwolnienia i zarybienia dokonywane szczególnie w ostatnich latach 2016-2021 (w okresie gdy znajdował się już w wykazie unijnym, jednak fakt ten był ignorowany co najmniej do momentu wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych, z którymi mogłyby się wiązać ewentualne kary finansowe). Na podstawie obserwacji przeprowadzonych na rynku krajowym, najwięcej zarybień w stawach hodowlanych dokonano w 2021 roku. Miało to na celu produkcję bassa słonecznego na potrzeby chowu i hodowli w oczkach wodnych i stawach prywatnych. Jest to także gatunek występujący w hodowli akwariowej, jednak nie jest on gatunkiem popularnym. Z reguły utrzymywany jest w akwariach przez wędkarzy, którzy nie zastosowali się do przepisów po odłowieniu tych ryb.
Wygląd
Bass słoneczny osiąga do 30 cm długości całkowitej. Posiada ciało spłaszczone bocznie, krótkie i wysokie. Pysk mały, koniec otworu gębowego sięga przedniej krawędzi oka. Na szczękach bardzo liczne szczotkowate ząbki. Występuje jedna płetwa grzbietowa, której część przednia wyposażona jest w twarde kolce, a tylna jest miękka i wyższa od przedniej. Płetwy piersiowe długie i zaostrzone. Płetwa ogonowa lekko wcięta. Łuski ktenoidalne. Linia naboczna pełna, na tułowiu biegnąca wysoko, na trzonie ogona po jego środku.
Boki niebieskawe lub złociste, pokryte jaskrawymi okrągławymi czerwonymi lub pomarańczowymi plamami. Grzbiet ciemniejszy, brązowawy. Brzuch czerwono-pomarańczowy. Wzdłuż głowy biegną błyszczące, niebieskie i pomarańczowe pasy. Na dystalnej części pokryw skrzelowych znajdują się czarne plamy obwiedzione białą i czerwono-pomarańczową obwódką.
Wpływ na środowisko przyrodnicze i gospodarkę
Stanowi konkurencję dla gatunków rodzimych ryb poprzez ograniczanie dostępności pokarmu i siedlisk. Jest wektorem inwazyjnego małża – szczeżui chińskiej Sinanodonta woodiana przenoszonej w postaci pasożytniczych larw, glochidiów.
Synonimy, nazwy angielskie oraz handlowe
Bass słoneczny, bas słoneczny, bass pospolity, bas pospolity, słonecznica pstra, pumpkinseed, pond perch, common sunfish, punkie, sunfish, sunny, kivver.
Ograniczenia prawne
Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych, wykaz IGO stwarzających zagrożenie dla Unii (od 2019 roku). Obowiązują następujące zakazy: przywozu na terytorium Polski / UE lub wywozu z terytorium Polski / UE, transportu, przetrzymywania, chowu lub hodowli (w tym w akwarium, jak i w oczku wodnym czy prywatnym stawie), wprowadzania do obrotu, wykorzystywania oraz wymiany.
Opis bassa słonecznego został częściowo opracowany na podstawie opisu gatunku na stronie Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.
Czebaczek amurski Pseudorasbora parva to gatunek pochodzący z Azji Wschodniej, który do Europy, gdzie stwierdzono go po raz pierwszy w 1961 r., został zawleczony w materiale zarybieniowym ryb karpiowatych. W ten sam sposób rozprzestrzeniany był po całym kontynencie.
W Polsce po raz pierwszy odnotowany w 1990 r. w Państwowym Gospodarstwie Rybackim Stawno w dolinie Baryczy k. Milicza, choć prawdopodobnie został tam przypadkowo zawleczony parę lat wcześniej. Niewykluczone, że właśnie stamtąd rozpoczął szybką ekspansję, głównie z materiałem zarybieniowym innych gatunków ryb, na prawie cały obszar kraju.
Występowanie w środowisku przyrodniczym w Polsce
Stanowiska rozproszone po całej Polsce, głównie w wodach przylegających do stawów hodowlanych ryb karpiowatych.
Drogi rozprzestrzeniania
Rozprzestrzeniany jest głównie w postaci zanieczyszczenia materiału zarybieniowego karpia, z którym trafia tak do akwakultury, jak i do wód otwartych. Jego obecność w stawach hodowlanych oznacza właściwie także obecność w przylegających do nich rzekach, do których ucieka. Jest przenoszony przez nieodpowiedzialnych wędkarzy jako materiał na żywca, który pozyskiwany jest często z mniejszych akwenów, np. stawów parkowych. Bardzo często jest oferowany w sklepach wędkarskich i akwarystycznych wraz z karasiem srebrzystym Carassius gibelio jako materiał na żywca (warto tu zaznaczyć, że w obu przypadkach jest to przenoszenie między wodami). Często obserwowany w oczkach wodnych, do których jest przenoszony przypadkiem z innymi rybami (zdarzają się nawet ogłoszenia, gdzie oferowany jest jako młody amur). Jest to także gatunek występujący w hodowli akwariowej, jednak nie jest on gatunkiem popularnym. Z reguły utrzymywany jest w akwariach przez wędkarzy, którzy nie zastosowali się do przepisów po odłowieniu tych ryb. Stwierdzono stałe występowanie w kanałach deszczowych i ogólnospławnych.
Wygląd
Czebaczek amurski osiąga do 15 cm, jednak jest to gatunek dość plastyczny – w stawach warszawskich udokumentowano w pełni dojrzałe osobniki mające i zarazem nieprzekraczające 3 cm długości całkowitej. Ciało wydłużone, z boków lekko ścieśnione. Głowa niewielka, lekko spłaszczona w przedniej części. Pysk wyraźnie górny. Płetwy grzbietowa i odbytowa krótkie. Płetwa ogonowa duża i głęboko wcięta, oba płaty mają zbliżone rozmiary. Płetwy brzuszne osadzone są nieco do przodu w stosunku do płetwy grzbietowej. Łuski duże cykloidalne. Linia naboczna pełna przebiegająca środkiem boków.
Boki jasne, srebrzyste lub żółtawozielone. Grzbiet szary. W linii nabocznej w zależności od rozproszenia ziaren pigmentu w chromatoforach może być widoczny ciemny pas, częściej prezentowany wśród młodych osobników. W kaudalnej części łusek pigment tworzy charakterystyczne półksiężycowate plamy. Płetwy blade, jasnożółte. Na płetwie grzbietowej znajduje się ciemniejszy prążek biegnący skośnie do tyłu (widoczny przy rozłożonej płetwie). W okresie godowym u samców pojawia się na głowie wysypka tarłowa, wieczko skrzelowe przyjmuje odcień purpurowy.
Wpływ na środowisko przyrodnicze i gospodarkę
Stanowi konkurencję dla gatunków rodzimych ryb poprzez ograniczanie dostępności pokarmu i siedlisk. Jest wektorem inwazyjnego małża – szczeżui chińskiej Sinanodonta woodiana przenoszonej w postaci pasożytniczych larw, glochidiów. Ponadto jest wektorem dwóch groźnych dla krajowej ichtiofauny gatunków: nicienia Angullicoloides crassus, pasożyta pęcherza pławnego, dziesiątkującego stada węgorza europejskiego oraz Sphaerothecum destruens, międzykomórkowego pasożytniczego pierwotniaka, powodującego m.in. nekrozę tkanek miękkich i komórek wątroby u ryb łososiowatych i karpiowatych.
Synonimy, nazwy angielskie oraz handlowe
Czebaczek amurski, stone maroco, topmouth gudgeon, czubaszek amurski, czubaszek, czebaszek
Ograniczenia prawne
Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych, wykaz IGO stwarzających zagrożenie dla Unii od 2016 roku (w wykazie krajowym w latach 2011-2021, podlegał pod przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Obowiązują następujące zakazy: przywozu na terytorium Polski / UE lub wywozu z terytorium Polski / UE, transportu, przetrzymywania, chowu lub hodowli (w tym w akwarium, jak i w oczku wodnym czy prywatnym stawie), wprowadzania do obrotu, wykorzystywania oraz wymiany.
Opis czebaczka amurskiego został częściowo opracowany na podstawie opisu gatunku na stronie Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.
Trawianka Perccottus glenii to gatunek pochodzący z Azji Wschodniej, który do Europy, gdzie stwierdzono go po raz pierwszy w 1912 r., gdzie zaimportowano go w celach hodowli akwariowej, jak również był wprowadzany do stawów parkowych. Gatunek wymknął się spod kontroli jako uciekinier ze stawów, jak również efekt uwolnień dokonywanych przez nieodpowiedzialnych akwarystów. Do Europy trafiał jednak najprawdopodobniej kilkakrotnie co wykazały przeprowadzone w tym kierunku badania genetyczne wskazującą na różnorodność populacji tego gatunku na kontynencie. Podbój Europy wspierany był przez rozprzestrzenianie gatunku wraz z materiałem zarybieniowym ryb karpiowatych.
W Polsce po raz pierwszy odnotowany w 1993 r. w starorzeczu Wisły k. Dęblina, jednakże w dorzeczu Wisły stwierdzony był już wcześniej w 1988 r. na terenie Ukrainy. Notowany przeważnie w dorzeczu Wisły, choć nie brakuje jego stanowisk także w dorzeczu Odry.
Występowanie w środowisku przyrodniczym w Polsce
Stanowiska rozproszone po całej Polsce, głównie jednak w dorzeczu Wisły. Zajmuje przeważnie rozlewiska, kanały i starorzecza.
Drogi rozprzestrzeniania
Rozprzestrzenia się głównie samodzielnie z miejsc, gdzie została wprowadzona. Często jest przenoszona wraz z materiałem zarybieniowym ryb karpiowatych. Często obserwowany w oczkach wodnych, do których jest przenoszony przypadkiem z innymi rybami. Jest to także gatunek występujący w hodowli akwariowej, jednak nie jest on gatunkiem popularnym. Z reguły utrzymywany jest w akwariach przez wędkarzy, którzy nie zastosowali się do przepisów po odłowieniu tych ryb.
Wygląd
Trawianka osiąga do 25 cm długości całkowitej. Posiada ciało wrzecionowate, wydłużone, w przedniej części na przekroju poprzecznym walcowate, w tylnej bocznie ścieśnione. Głowa duża i mocno spłaszczona. Pysk szeroki, żuchwa wystaje ponad szczękę. Dwie płetwy grzbietowe oddzielone od siebie, z których tylna jest większa. Płetwa ogonowa duża, zaokgrąglona. Płetwy brzuszne niewielkich rozmiarów usadowione tuż pod piersiowymi. Łuski na bokach ktenoidalne, na grzbiecie cykloidalne.
Ubarwienie ciała od oliwkowozielonego do szarobrunatnego, dostosowane do otoczenia. Na bokach występują ciemnobrunatne plamy, nadające łaciate ubarwienie. Jest ono szczególnie dobrze widoczne u osobników zestresowanych – już po kilku chwilach od wyciągnięcia z wody stają się one widoczne nawet u bardzo ciemnych osobników. Od pyska przez oczy do końca pokrywy skrzelowej biegnie ciemna pręga. Na pierwszej płetwie grzbietowej znajdują się trzy lub cztery ciemne pręgi. W okresie godowym samce są ciemniejsze od samic, niemalże całe czarne, a na ich głowie pojawia się guz tłuszczowy.
Wpływ na środowisko przyrodnicze i gospodarkę
Stanowi konkurencję dla gatunków rodzimych ryb poprzez ograniczanie dostępności pokarmu i siedlisk. Na przykładzie trawianki opisano wpływ IGO ryb na zajmowane ekosystemy wodne na przykładzie obiegu materii organicznej. W dużym uproszczeniu sama presja trawianki na płazy uniemożliwia poprawny obieg materii zachowując ją w wodzie (przykładowe żaby nie wynoszą poza akwen wbudowanej w swoje ciała materii pobieranej w postaci pokarmu, gdyż są zjadane w wodzie), który jest szczególnie zaburzony w przypadku całkowitej eliminacji płazów ze zbiornika wodnego. Proces ten sprzyja stopniowemu zanikaniu zbiornika, czemu towarzyszą śnięcia innych ryb (trawianka jest dość odporna na deficyty tlenowe) oraz zakwity wód.
Synonimy, nazwy angielskie oraz handlowe
Trawianka, amur sleeper
Ograniczenia prawne
Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych, wykaz IGO stwarzających zagrożenie dla Unii od 2016 roku (w wykazie krajowym w latach 2011-2021, podlegał pod przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Obowiązują następujące zakazy: przywozu na terytorium Polski / UE lub wywozu z terytorium Polski / UE, transportu, przetrzymywania, chowu lub hodowli (w tym w akwarium, jak i w oczku wodnym czy prywatnym stawie), wprowadzania do obrotu, wykorzystywania oraz wymiany.
Opis trawianki został częściowo opracowany na podstawie opisu gatunku na stronie Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.
Sumik karłowaty Ameiurus nebulosus to gatunek północnoamerykański, który do Europy, został sprowadzony celem uatrakcyjnienia łowisk. Po raz pierwszy sprowadzono go do wód Francji, w 1871 r.
Na teren dzisiejszej Polski został wprowadzony w liczbie 50 osobników do stawów w okolicach Barnówka k. Dębna (województwo zachodniopomorskie) – czyli dokładnie tych samych, z których swoją inwazję po Europie rozpoczął inwazyjny rak pręgowaty Faxonius limosus. Od tego czasu był głównie celowo wprowadzany w różnych regionach Polski, m.in. na Śląsku oraz w wodach Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.
Występowanie w środowisku przyrodniczym w Polsce
Stanowiska rozproszone po całej Polsce, głównie na nizinach.
Drogi rozprzestrzeniania
Rozprzestrzeniany jest głównie w postaci zanieczyszczenia materiału zarybieniowego karpia, z którym trafia tak do akwakultury, jak i do wód otwartych. Jego obecność w stawach hodowlanych oznacza właściwie także obecność w przylegających do nich rzekach, do których ucieka. Jest przenoszony przez nieodpowiedzialnych wędkarzy jako materiał do zarybień prywatnych stawów, jak również celem zaszkodzenia „nielubianemu sąsiadowi” poprzez wprowadzenie sumika do stawu czy oczka w roli szkodnika. Jest to także gatunek występujący w hodowli akwariowej, jednak nie jest on gatunkiem popularnym. Z reguły utrzymywany jest w akwariach przez wędkarzy, którzy nie zastosowali się do przepisów po odłowieniu tych ryb.
Wygląd
Sumik karłowaty osiąga do 50 cm długości całkowitej, jednak w Polsce z reguły nie przekracza 30 cm. Ciało pozbawione łusek, w przedniej części, na przekroju poprzecznym okrągłe, w tylnej lekko bocznie spłaszczone. Głowa masywna, krótka i szeroka, spłaszczona grzbietobrzusznie. Na szczęce znajdują się dwie pary wąsów, na podbródku – cztery pary. Linia boczna wyraźnie zaznaczona. Pierwsze promienie płetw piersiowych oraz płetwy grzbietowej twarde i piłkowane. Płetwa tłuszczowa obecna.
Ubarwienie ciemnobrązowe, oliwkowobrązowe. Brzuch szarobiały. Płetwy tej samej barwy co ciało, jednak jaśniejsze.
Wpływ na środowisko przyrodnicze i gospodarkę
Stanowi konkurencję dla gatunków rodzimych ryb poprzez ograniczanie dostępności pokarmu i siedlisk. Przez żerowanie na ikrze i narybku przyczynia się do obniżenia liczebności, a nawet całkowitego zaniku słabszych konkurentów. Bardzo często staje się dominującym, a niekiedy jedynym gatunkiem ryby w akwenie.
Synonimy, nazwy angielskie oraz handlowe
Sumik karłowaty, sumik amerykański, brown bullhead, byczek, koluch
Ograniczenia prawne
Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych, wykaz IGO stwarzających zagrożenie dla Polski od 2011 roku (w latach 2011-2021 podlegał pod przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Obowiązują następujące zakazy: przywozu na terytorium Polski / UE lub wywozu z terytorium Polski / UE, transportu, przetrzymywania, chowu lub hodowli (w tym w akwarium, jak i w oczku wodnym czy prywatnym stawie), wprowadzania do obrotu, wykorzystywania oraz wymiany. Gatunek proponowany do włączenia do wykazu unijnego w 2022 roku.
Opis sumika karłowatego został częściowo opracowany na podstawie opisu gatunku na stronie Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.
Prosty klucz do oznaczania inwazyjnych gatunków obcych babek w Polsce, na podstawie cech charakterystycznych dla konkretnego gatunku, tj. niewystępujące u pozostałych:
– babka bycza Neogobius melanostomus – pojedyncza czarna plama w tylnej części pierwszej płetwy grzbietowej;
– babka łysa Neogobius gymnotrachelus – brak łusek na głowie w linii zaraz za oczami;
– babka szczupła Neogobius fluviatilis – pierwszy promień drugiej płetwy grzbietowej około dwukrotnie większy niż jej przedostatni;
– babka rurkonosa Proterorhinus semilunaris – wyraźnie zaznaczone rurki z nosa;
Powyższy klucz ma zastosowanie w wodach słodkich z dala od Morza Bałtyckiego, w którym występują nieuwzględnione w nim rodzime gatunki babek.
W trakcie przygotowania
W trakcie przygotowania
Poniżej przedstawione są miniaturki plakatów edukacyjnych, po których kliknięciu pojawi się ich wersja zapisana w formacie .pdf. Plakaty można pobrać. Materiały można wykorzystywać w celach niekomercyjnych, edukacyjnych w formie niezmienionej, wydrukowanej (rekomendowany format A3). W przypadku stron internetowych, w tym artykułów i filmów konieczne jest uzyskanie osobnego zezwolenia autora na ich wykorzystanie. Bardzo mile widziane są fotografie sposobu zaprezentowania plakatów np. w sali lekcyjnej lub w ramach realizowanych warsztatów. Wybrane fotografie chciałbym wykorzystać jako przykładowe działania edukacyjne, które mogą posłużyć do zachęcenia innych do podobnych realizacji.
W trakcie przygotowania.
W trakcie przygotowania