gatunek obcy
Callinectes sapidus
kalinek błękitny
fot. Agnieszka Wojkowska
Skąd się biorą gatunki obce?
Rafał Maciaszek / Łowca Obcych
Wbrew pierwszym skojarzeniom gatunki obce to nie jacyś kosmici, a gatunki, które z reguły człowiek zna bardzo dobrze. W końcu nie są one raczej obce człowiekowi, a są takie na pewno dla obcych im miejsc w świecie przyrody, do których trafiły w wyniku jego nie zawsze przemyślanych działań. To właśnie tym działaniom zostanie poświęcony niniejszy materiał, w którym kontynuuję wyjaśnianie problematyki gatunków obcych. Niezbędny do jego zrozumienia jest artykuł Gatunek obcy nie taki obcy, do którego zachęcam wcześniej zajrzeć.
Uwaga! Na dole strony znajdziesz podlinkowania do literatury, dokumentów międzynarodowych, przepisów prawnych oraz informacje o instytucjach, które za nie odpowiadają. W niektórych miejscach będą one także wspominane przy konkretnych zagadnieniach. Ma to na celu umożliwienie czytelnikowi weryfikacji przedstawionych tu informacji. Ze swojej strony zapewniam, że dołożyłem, i wciąż dokładam, wszelkich starań do tego aby materiał ten był jak najbardziej poprawny. Tym samym jeśli znajdziesz jakiś błąd lub zgromadzone przez Ciebie dowody zawierają informacje sprzeczne z tu zamieszczonymi, proszę skontaktuj się ze mną.
Kontakt
rafal.maciaszek@lowcaobcych.pl
inwazyjny gatunek obcy
Nyctereutes procyonoides
jenot azjatycki
fot. Tomasz Pyjor
Wprowadzenie czy uwolnienie?
Na wstępie warto przypomnieć, co tak naprawdę jest podstawą do określenia gatunku gatunkiem obcym i tym samym inwazyjnym gatunkiem obcym. W tym celu poniżej zaprezentowane zostały obowiązujące definicje:
Inwazyjny gatunek obcy (IGO) oznacza gatunek obcy, którego wprowadzenie lub rozprzestrzenianie się zagraża – jak stwierdzono – bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób;
gdzie:
Gatunek obcy oznacza każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego poza jego naturalny zasięg; pojęcie to obejmuje wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania;
Wprowadzenie oznacza przemieszczenie gatunku poza jego naturalny zasięg na skutek interwencji człowieka;
Na podstawie art. 3 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych.
Jak wynika z definicji, kluczowe w przypadku gatunków obcych jest ich wprowadzenie, czyli przemieszczenie gatunku poza jego naturalny zasięg na skutek interwencji człowieka. Jednak w stosunku do gatunków obcych ma znaczenie jeszcze inne określenie jakim jest uwolnienie. Pojęcia te niekoniecznie oznaczają to samo. Wynika to z tego, że o wprowadzeniu mówimy w momencie przemieszczenia gatunku obcego, co sprawia, że jeśli ze środowiska odłowiono dany okaz gatunku obcego, a następnie ponownie je uwolniono bez zmian miejsca, to nie będzie to już wprowadzenie. Będzie natomiast wciąż uwolnieniem. Tym samym, każde wprowadzenie jest uwolnieniem, ale nie każde uwolnienie jest wprowadzeniem. Jedynie dostarczenie nowego okazu gatunku obcego do środowiska będzie jego wprowadzeniem.
Co ważne, zarówno wprowadzenie, jak i uwolnienie, mają zastosowanie niezależnie od tego czy w danym środowisku ten gatunek już występuje. Jeśli na przykład w danym miejscu dany gatunek obcy już występuje to wypuszczenie kolejnych okazów tego gatunku w tym miejscu będzie zarówno ich uwolnieniem, jak i wprowadzeniem. Natomiast odłowienie okazu gatunku obcego z tego miejsca i jego ponowne wypuszczenie bez zmiany lokalizacji będzie jego uwolnieniem, które nie jest wprowadzeniem, bo ten konkretny okaz występował już w tym miejscu.
Uwolnienie to celowe, bądź przypadkowe, umożliwienie gatunkowi obcemu przedostania się do środowiska lub aktywne przyczynienie się do jego dalszego rozprzestrzeniania.
Na podstawie opinii Zespołu ds. IGO przy Komisji Europejskiej (IAS Team) uzyskanej dnia 21 grudnia 2022 r. Powyższa definicja uwolnienia ma jednak charakter pomocniczy. Opinia nie ma wiążącego charakteru.
gatunek rodzimy
Canis aureus
szakal złocisty
fot. Tomasz Pyjor
ZMIANY KLIMATU I WARUNKÓW EKOLOGICZNYCH
Warto zaznaczyć, że za wprowadzenie gatunku obcego nie jest uznawane samodzielne (naturalne) rozszerzanie przez dany gatunek swojego zasięgu naturalnego w odpowiedzi wyłącznie na zmiany klimatu, bądź zmiany warunków ekologicznych. Informacje na ten temat znaleźć można w rekomendacji 142 (2009) Konwencji Berneńskiej. Co więcej, poglądy naukowe pozostają tu w zgodzie z przepisami prawnymi, na wskazuje art. 2 ust. 2 rozporządzenia nr 1143/2014 wyłączający gatunki zmieniające swój naturalny zasięg bez interwencji człowieka w odpowiedzi na zmiany warunków ekologicznych i zmiany klimatu.
- Przykład ze zmianami klimatu
Przykładem gatunku, który rozszerza swój zasięg naturalny w odpowiedzi na zmiany klimatu jest szakal złocisty Canis aureus. Podobnie jak jenot Nyctereutes procyonoides, szakal złocisty dotarł na obszar Polski samodzielnie. To co różni te gatunki, decydując o ich statusie, to miejsce, z którego miało miejsce ich rozprzestrzenianie. W przypadku szakala złocistego, jest to obszar naturalnego zasięgu, podczas gdy u jenota jest to miejsce wprowadzenia poza naturalnym zasięgiem. Dlatego też szakal złocisty jest gatunkiem rodzimym, a jenot gatunkiem obcym. - Przykład ze zmianami warunków ekologicznych
Przykładem gatunku, który rozszerza swój zasięg naturalny w odpowiedzi na zmiany warunków ekologicznych jest sierpówka.
gatunek rodzimy
Canis aureus
szakal złocisty
fot. Tomasz Pyjor
DROGI WPROWADZANIA GATUNKÓW OBCYCH DO ŚRODOWISKA
Wyróżnia się 44 główne drogi wprowadzania (czyli także uwalniania) gatunków obcych, które zaklasyfikowano do 6 kategorii w obrębie 3 głównych mechanizmów rozróżniających te drogi z uwagi na działania mniej lub bardziej zamierzone. Schemat klasyfikacji dróg zaprezentowany został na poniższej grafice.