Czebaczek amurski Pseudorasbora parva to gatunek pochodzący z Azji Wschodniej, który do Europy, gdzie stwierdzono go po raz pierwszy w 1961 r., został zawleczony w materiale zarybieniowym ryb karpiowatych. W ten sam sposób rozprzestrzeniany był po całym kontynencie.
W Polsce po raz pierwszy odnotowany w 1990 r. w Państwowym Gospodarstwie Rybackim Stawno w dolinie Baryczy k. Milicza, choć prawdopodobnie został tam przypadkowo zawleczony parę lat wcześniej. Niewykluczone, że właśnie stamtąd rozpoczął szybką ekspansję, głównie z materiałem zarybieniowym innych gatunków ryb, na prawie cały obszar kraju.
Występowanie w środowisku przyrodniczym w Polsce
Stanowiska rozproszone po całej Polsce, głównie w wodach przylegających do stawów hodowlanych ryb karpiowatych.
Drogi rozprzestrzeniania
Rozprzestrzeniany jest głównie w postaci zanieczyszczenia materiału zarybieniowego karpia, z którym trafia tak do akwakultury, jak i do wód otwartych. Jego obecność w stawach hodowlanych oznacza właściwie także obecność w przylegających do nich rzekach, do których ucieka. Jest przenoszony przez nieodpowiedzialnych wędkarzy jako materiał na żywca, który pozyskiwany jest często z mniejszych akwenów, np. stawów parkowych. Bardzo często jest oferowany w sklepach wędkarskich i akwarystycznych wraz z karasiem srebrzystym Carassius gibelio jako materiał na żywca (warto tu zaznaczyć, że w obu przypadkach jest to przenoszenie między wodami). Często obserwowany w oczkach wodnych, do których jest przenoszony przypadkiem z innymi rybami (zdarzają się nawet ogłoszenia, gdzie oferowany jest jako młody amur). Jest to także gatunek występujący w hodowli akwariowej, jednak nie jest on gatunkiem popularnym. Z reguły utrzymywany jest w akwariach przez wędkarzy, którzy nie zastosowali się do przepisów po odłowieniu tych ryb. Stwierdzono stałe występowanie w kanałach deszczowych i ogólnospławnych.
Wygląd
Czebaczek amurski osiąga do 15 cm, jednak jest to gatunek dość plastyczny – w stawach warszawskich udokumentowano w pełni dojrzałe osobniki mające i zarazem nieprzekraczające 3 cm długości całkowitej. Ciało wydłużone, z boków lekko ścieśnione. Głowa niewielka, lekko spłaszczona w przedniej części. Pysk wyraźnie górny. Płetwy grzbietowa i odbytowa krótkie. Płetwa ogonowa duża i głęboko wcięta, oba płaty mają zbliżone rozmiary. Płetwy brzuszne osadzone są nieco do przodu w stosunku do płetwy grzbietowej. Łuski duże cykloidalne. Linia naboczna pełna przebiegająca środkiem boków.
Boki jasne, srebrzyste lub żółtawozielone. Grzbiet szary. W linii nabocznej w zależności od rozproszenia ziaren pigmentu w chromatoforach może być widoczny ciemny pas, częściej prezentowany wśród młodych osobników. W kaudalnej części łusek pigment tworzy charakterystyczne półksiężycowate plamy. Płetwy blade, jasnożółte. Na płetwie grzbietowej znajduje się ciemniejszy prążek biegnący skośnie do tyłu (widoczny przy rozłożonej płetwie). W okresie godowym u samców pojawia się na głowie wysypka tarłowa, wieczko skrzelowe przyjmuje odcień purpurowy.
Wpływ na środowisko przyrodnicze i gospodarkę
Stanowi konkurencję dla gatunków rodzimych ryb poprzez ograniczanie dostępności pokarmu i siedlisk. Jest wektorem inwazyjnego małża – szczeżui chińskiej Sinanodonta woodiana przenoszonej w postaci pasożytniczych larw, glochidiów. Ponadto jest wektorem dwóch groźnych dla krajowej ichtiofauny gatunków: nicienia Angullicoloides crassus, pasożyta pęcherza pławnego, dziesiątkującego stada węgorza europejskiego oraz Sphaerothecum destruens, międzykomórkowego pasożytniczego pierwotniaka, powodującego m.in. nekrozę tkanek miękkich i komórek wątroby u ryb łososiowatych i karpiowatych.
Synonimy, nazwy angielskie oraz handlowe
Czebaczek amurski, stone maroco, topmouth gudgeon, czubaszek amurski, czubaszek, czebaszek
Ograniczenia prawne
Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych, wykaz IGO stwarzających zagrożenie dla Unii od 2016 roku (w wykazie krajowym w latach 2011-2021, podlegał pod przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Obowiązują następujące zakazy: przywozu na terytorium Polski / UE lub wywozu z terytorium Polski / UE, transportu, przetrzymywania, chowu lub hodowli (w tym w akwarium, jak i w oczku wodnym czy prywatnym stawie), wprowadzania do obrotu, wykorzystywania oraz wymiany.
Opis czebaczka amurskiego został częściowo opracowany na podstawie opisu gatunku na stronie Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.
