Obecność żółwia ozdobnego w parku miejskim w Kielcach jest wynikiem jego uwolnienia (porzucenia) przez nieodpowiedzialnego opiekuna, który utrzymywał go w roli zwierzęcia ozdobnego w akwarium.

Żółw ozdobny Trachemys scripta pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie naturalnie występuje w różnorodnych zbiornikach i ciekach wodnych, w tym obszarach bagiennych. Jest gatunkiem cenionym w akwarystyce na całym świecie, co zawdzięcza swojemu ubarwieniu. Jeszcze kilka lat temu był to także najbardziej popularny gatunek żółwia w Polsce. Na krajowym rynku zoologicznym stwierdzono występowanie trzech podgatunków żółwia ozdobnego: żółwia czerwonolicego, żółwia żółtolicego oraz żółwia żółtobrzuchego. 

Niestety, z uwagi na powszechne dokonywanie zakupu zwierząt ozdobnych bez przygotowania merytorycznego opiekuna oraz niezważanie na ich potrzeby, dochodzi do ich uwolnień do środowiska. Porzucenia te, usprawiedliwiane przez nieodpowiedzialnych opiekunów nazywaniem „wypuszczaniem na wolność” lub „darowaniem drugiego życia” wynikają najczęściej ze znudzenia się zwierzęciem, jego nadmiernym rozmnożeniem się, osiągnięciem dużych rozmiarów lub okaleczaniem innych zwierząt, które nigdy nie powinny być utrzymywane razem w akwarium. 

Żółw ozdobny jest inwazyjnym gatunkiem obcym w Polsce, ponieważ:

• nie jest gatunkiem rodzimym, czyli naturalnie występującym w środowisku przyrodniczym w Polsce;
• jego występowanie w krajowych wodach jest wynikiem ingerencji człowieka, a konkretnie uwolnień (porzuceń) dokonanych przez nieodpowiedzialnych opiekunów;
• jego obecność nie jest neutralna dla zajmowanych stanowisk, stwarza on zagrożenie dla rodzimej przyrody (m.in. płazów, ryb i bezkręgowców wodnych, żółwia błotnego).

Inwazyjne gatunki obce (IGO) to gatunki lub niższe taksony, które zostały wprowadzone przez człowieka poza swoim naturalnym zasięgiem, gdzie stwarzają zagrożenie dla lokalnej różnorodności biologicznej i powiązanych usług ekosystemowych. Są uważane za drugi najważniejszy czynnik, przez który człowiek zagraża światowej bioróżnorodności, zaraz po bezpośrednim niszczeniu siedlisk (np. betonoza, nieprzemyślana regulacja rzek). Tylko po 1500 roku za pośrednictwem inwazyjnych gatunków obcych człowiek przyczynił się do wymarcia około 60% spośród wymarłych gatunków. 

Żółw ozdobny nie występuje naturalnie w środowisku przyrodniczym w Polsce. Został do niego wprowadzony przez nieodpowiedzialnych opiekunów, którzy zdecydowali się porzucić swoje zwierzęta ozdobne utrzymywane dotąd w akwariach. Dlatego żółw ozdobny jest w Polsce gatunkiem obcym, tzn. jego obecność w polskich wodach jest całkowicie efektem ingerencji człowieka. Niestety, żółw ozdobny próbując odnaleźć się w obcym sobie świecie lub po prostu w nim przeżyć, stwarza zagrożenie dla rodzimej przyrody i zajmowanych przez nie ekosystemów. Dlatego też jest on inwazyjnym gatunkiem obcym. 

Więcej o problematyce gatunków obcych, w tym o obowiązujących definicjach i zakresie ich stosowania, przeczytasz w artykule Gatunek obcy nie taki obcy. 

Obecność żółwia ozdobnego w środowisku wpływa niekorzystnie na populacje płazów, ryb i bezkręgowców wodnych, prowadząc do zamierania ekosystemów wodnych, a w niektórych przypadkach może konkurować o stanowiska z żółwiem błotnym, który jest jedynym żółwiem rodzimym dla środowiska przyrodniczego Polski. Nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia człowieka. 

Odłów żółwi ozdobnych wynika z działalności polegającej na ochronie przyrody, a mianowicie minimalizowaniu zagrożenia jakie stworzył człowiek wprowadzając do środowiska inwazyjny gatunek obcy. 

Z uwagi na zagrożenie spowodowane występowaniem żółwia ozdobnego w wodach krajowych i europejskich, podjęto decyzję o zaklasyfikowaniu tego gatunku jako inwazyjny gatunek obcy stwarzający zagrożenie dla Unii, czyli takiego, wobec którego podejmowane są skoordynowane działania na szczeblu unijnym, a celem tych działań jest ograniczenie dalszego rozprzestrzeniania się tego gatunku w środowisku przyrodniczym. Osiągane jest to głównie poprzez działania zaradcze polegające na kontroli, izolacji i eliminacji, które realizowane są głównie poprzez odłowy raków. 

Podjęcie odpowiedzialnych i niezwłocznych działań daje szanse na odniesienie sukcesu, w szczególności, że pomimo dużej skali porzuceń tych zwierząt, wciąż nie potwierdzono jeszcze sukcesu w rozmnażaniu się tego gatunku w środowisku przyrodniczym w Polsce, co może ulec zmianie wraz ze zmianą klimatu. Działania te realizowane są na podstawie przepisów ustawy o gatunkach obcych, a także rozporządzenia nr 1143/2014. 

Więcej o przepisach prawnych dotyczących gatunków obcych, w tym o obowiązujących definicjach i zakresie ich stosowania, przeczytasz w artykule Gatunek obcy nie taki obcy, w części Gatunki obce w przepisach prawnych. 

Żółwia ozdobnego odłowiono poprzez aktywny odłów ręką oraz przy pomocy podbieraka.

Odłów żółwia ozdobnego został zrealizowany poprzez aktywny odłów ręką oraz przy pomocy podbieraka. Jest to metoda selektywna – odławiane są konkretnie upatrzone żółwie, i bezpieczna dla odławianych zwierząt. 

Wszelkie prace są realizowane zgodnie z Kompendium zwalczania inwazyjnych gatunków obcych żółwi wydanym przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska. 

Odłów został zrealizowany przez doświadczony zespół kierowany przez Rafała Maciaszka (Łowca Obcych). Wszystkie osoby wchodzące w skład zespołu prowadzącego odłowy zostały przeszkolone i posiadają doświadczenie w realizacji działań zaradczych wobec inwazyjnych gatunków obcych żółwi. Zespół składa się wyłącznie z przyrodników i przedstawicieli świata nauki. 

Kompetencje kierownika zespołu prowadzącego odłowu można zweryfikować na stronie O mnie. Wybrane informacje dotyczące doświadczenie kierownika zaprezentowano poniżej:

• Pracownik naukowo-dydaktyczny Katedry Genetyki i Ochrony Zwierząt w Instytucie Nauk o Zwierzętach SGGW w Warszawie. W swojej pracy zajmuje się głównie tematyką inwazyjnych gatunków obcych. Współautor publikacji naukowych dotyczących inwazyjnych gatunków obcych raków, w tym raka luizjańskiego;
• Ukończone studia inżynierskie i magisterskie na kierunku Hodowla i Ochrona Zwierząt Towarzyszących i Dzikich (specjalizacja zwierzęta dzikie) na Wydziale Nauk o Zwierzętach SGGW w Warszawie, obecnie uczestnik studiów doktoranckich na kierunku „Hodowla zwierząt” w Instytucie Nauk o Zwierzętach SGGW w Warszawie;
• Posiadane ważne zezwolenie Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska nr DZP-WG.672.78.2022.EP na czynności zakazane w stosunku do inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii oraz inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, na potrzeby ich przetrzymywania i wykorzystania w celu przeprowadzenia działań zaradczych i komercyjnego wykorzystania w ramach działań zaradczych oraz na czynności, w tym m.in. przetrzymywanie, przemieszczanie i transport, wykorzystywanie, wymiana, w celu prowadzenia badań naukowych. Zezwolenie obejmuje 50 gatunków zwierząt i roślin należących do IGO, w tym m.in.: raka luizjańskiego, raka pręgowatego i żółwia ozdobnego;
• Posiadane doświadczenie w prowadzeniu działań zaradczych wobec inwazyjnych gatunków obcych raków. Takie działania prowadzone były m.in. w ramach projektów polegających na opracowaniu metod zwalczania dla minimum 10 inwazyjnych gatunków obcych wraz z przeprowadzeniem działań pilotażowych w terenie w 2021 roku. Jednym z efektów tych działań są wydane przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska kompendia zwalczania inwazyjnych gatunków obcych. 

Odłowiony żółw został przekazany do specjalistycznego azylu dla zwierząt prowadzonego przez Fundację Oceanika (Chrusty, gmina Zagnańsk), gdzie spędzi resztę swojego życia. Informacje o azylu można znaleźć tutaj. 

Informacje na temat prowadzonych działań można uzyskać bezpośrednio u kierownika zespołu prowadzącego odłowy, a także w Wydziale Gospodarki Komunalnej i Środowiska, Urząd Miasta Kielce. 

Wykonawca działań zaradczych: Rafał Maciaszek, rafal.maciaszek@lowcaobcych.pl, tel. 798 763 792